o. dr hab. Czesław Gil Karmelita bosy,
(w: Listy Polskich Misjonarzy z Burundi, Kraków 1979, s. 31-39)
O. Florencjusz Szostak był ostatnim misjonarzem karmelitańskim z Polski przedrozbiorowej. Rozbiory Polski były nie tylko kresem istnienia Państwa Polskiego, ale również zapoczątkowały agonię życia zakonnego na ziemiach polskich. Po ostatnich kasatach spowodowanych klęską powstania styczniowego, Prowincja Polska przestała istnieć. Uratował się tylko klasztor w Czernej koło Krzeszowic, który 15 listopada 1875r. został przyłączony do prowincji austro-węgierskiej. W roku 1880 dokonano w nim odnowy życia zakonnego przy pomocy zakonników z innych prowincji. W roku 1892 otwarto w Wadowicach Niższe Seminarium w celu przygotowania kandydatów do zakonu. Dzięki niemu liczba zakonników z roku na rok rosła, powstawały również nowe klasztory. To umożliwiło usamodzielnienie się klasztorów polskich w Galicji w roku 1911 oraz ponowną erekcję Prowincji Polskiej 1 maja 1920r.
Pierwszym, który nawiązał do tradycji misyjnych dawnej Prowincji Polskiej był o.Ireneusz O s k w a r e k. O. Ireneusz urodził się w Trzebuni k. Myślenic. Był alumnem Niższego Seminarium w Wadowicach. Do zakonu wstąpił w roku 1911, śluby zakonne złożył w Czernej 28 lipca 1912r. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 września 1919r. Przez pewien czas pracował w Pradze czeskiej. W roku 1921 został wysłany do klasztoru na Górze Karmel w Palestynie, gdzie uczył kleryków filozofii oraz był ekonomem domu. Na prośbę przełożonych prowincji wrócił do Polski w roku 1927. Był znanym i cenionym kaznodzieją oraz rekolekcjonistą. Zmarł w Lublinie 12 września 1947r.
Po drugiej wojnie światowej pracę ewangelizacyjną w Izraelu podjął o. Daniel R u f e i s e n. Urodził się 29 stycznia 1922r. w Zadziale k. Żywca. W roku 1945 wstąpił do nowicjatu w Czernej, gdzie 9 czerwca 1946r. złożył śluby zakonne. Święcenia kapłańskie otrzymał w Krakowie 29 czerwca 1952r. Wkrótce zasłynął w całej Polsce jako kaznodzieja i konferencjonista. Będąc Żydem z pochodzenia ciągle marzył o wyjeździe do Palestyny, aby tam głosić Chrystusa. Opuścił Polskę w maju 1959r. zamieszkał w klasztorze na Górze Karmel. Swoją troską duszpasterską objął przede wszystkim małżeństwa mieszane, które w Izraelu są dość liczne. Z wielkim zapałem usiłuje stworzyć gminę chrześcijańską tkwiącą głęboko w tradycji i kulturze hebrajskiej będąc przekonanym, że jedynie na tej drodze praca ewangelizacyjna wśród Żydów może wydać owoce.
O złożonej problematyce jego pracy pisał ks. Adam Boniecki w „Tygodniku Powszechnym” z 25 I 1975r. (art. „Swoi, którzy go nie przyjęli”). Oto cytowane przez autora słowa o. Daniela: „Przyszedłem tu myśląc, że przynoszę Żydom religię żydowską. Po upływie pięciu lat wiedziałem już z całą pewnością, że nie mogę nawet z nimi rozmawiać. Dopiero trzeba docierać do chrześcijańskiej myśli pregreckiej… Dostaję czasem listy z Polski. Pytają: ilu ochrzciłeś? A to nie jest problem chrzczenia. Ci, których ochrzciłem, wyjechali z Izraela. Tu mamy przed sobą długą drogę, musimy od nowa nauczyć się naszego chrześcijaństwa, chrześcijaństwa, które wyszło z tych tradycji, z tego myślenia, z tej ziemi.”
Łączność karmelitów polskich z Indiami przed samą drugą wojną światową odnowił O. Hipolit P u t e k. O. Hipolit urodził się 21 stycznia 1910r. w Wadowicach. Jako alumn Niższego Seminarium w Wadowicach wstąpił do nowicjatu w Czernej w roku 1925. Śluby zakonne złożył 24 stycznia 1926r. Studia teologiczne odbył w Kolegium Międzynarodowym karmelitów Bosych w Rzymie. Tam też otrzymał święcenia kapłańskie 2 lipca 1933r. Następnie, w ramach przygotowań do pracy misyjnej, spędził kilka miesięcy w Lowanium (od września 1933 do marca 1934) oraz trzy miesiące w Candi na Cejlonie. Pierwszą placówka w Indiach było Niższe Seminarium w Quilon na Wybrzeżu Malabarskim. Około roku uczył tam katechizmu. Potem został przeniesiony do międzydiecezjalnego seminarium w Alwaye, gdzie był profesorem teologii moralnej i pastoralnej. W latach 1960-1972 był również ekonomem tego seminarium. Przez cały czas pobytu w Alwaye był spowiednikiem karmelitanek bosych oraz franciszkanek klauzurowych. W sierpniu 1972r. poważnie zachorował. Nie mógł już wrócić do swoich zajęć. Na zaproszenie prowincjała wrócił do Polski w kwietniu 1974r.
W ten sposób zakończył się jakby pierwszy etap udziału prowincji polskiej w dziele ewangelizacji. W tym okresie zakonnicy wyjeżdżali na misje pojedynczo. Prowincja jako całość nie brała na siebie odpowiedzialności za ich pracę. Nigdy dotychczas prowincja nie miała „swojej” misji.
Sytuacja zmieniła się dopiero w ostatnich latach. W czerwcu 1969r. zabrała się w Krakowie Kapituła Prowincjalna karmelitów bosych w Polsce. Była to pierwsza kapituła po Nadzwyczajnej Kapitule Generalnej z roku 1968, której celem było przystosowanie prawodawstwa zakonnego do potrzeb Kościoła naszych czasów. W takim kontekście na kapitule musiał pojawić się problem misji, czy raczej problem udziału Prowincji Polskiej w dziele ewangelizacji. Owocem dyskusji, w której nawiązywano do tradycji misyjnej zakonu i prowincji, było podjęcie uchwały w dniu 27 czerwca: „Żądają Ojcowie, aby tradycja misyjna naszej Prowincji była kontynuowana. Dlatego należy wyznaczyć kilku odpowiednich zakonników, odznaczających się troską o zbawienie dusz, na misje zagraniczne.” Wykonanie tej decyzji należało do prowincjała i rady prowincjalnej.
Pismem z 20 lutego 1970r. prowincjał polski, o. Remigiusz Czech zlecił o. Leonardowi
Kowalówce, sekretarzowi prowincjonalnemu misji, przybywającemu wówczas w Rzymie, podjęcie starań w celu wyszukania odpowiedniej, samodzielnej placówki misyjnej. Już wcześniej postanowiono, że będzie to misja w Afryce, w strefie języka francuskiego.
W 1970r. o. Leonard Kowalówka brał udział w obradach sekretarzy prowincjalnych misji karmelitańskich w Rzymie. 4 kwietnia spotkali się wszyscy z Ojcem św. Pawłem VI podczas ogólnej audiencji. Ojciec św. zwrócił się do niech ze specjalnym pozdrowieniem i zachętą.
„Czujemy się zobowiązani do specjalnego powitania Czcigodnego Przełożonego Generalnego Karmelitów Bosych oraz Sekretarzy Prowincjalnych Misji tejże Rodziny zakonnej, którzy przybyli tu do Rzymu i rozważają jak praktycznie realizować dekrety soborowe i ich wskazania, aby Zakon mógł coraz bardziej wzrastać w duchu misyjnym.
Wasze zebranie Najmilsi Synowie, wchodzi w skład szlachetnego wysiłku odnowy, jaki Sobór Watykański II obudził w Kościele, niby wielki płomień światła i żaru.
Patrzymy z radością jak duch żarliwości misyjnej św. Teresy z Avila i św. Jana od Krzyża, których jesteście duchowymi synami, znajduje w was swój wyraz tak wspaniałomyślny i tak bardzo odpowiadający dzisiejszym wymogom, by sprostać rosnącej potrzebie działalności apostolskiej w świecie.
Wiedzcie, że to wasze świadectwo miłości ku Chrystusowi i Kościołowi bardzo nas podnosi na duchu i raduje. Powiedzcie to waszym Współbraciom, którzy potrafią tak dobrze łączyć z kontemplacją rzeczy niebieskich i ascezą świętej Góry Bożej, nienasycone pragnienie zbawiania dusz.
Powróciwszy do waszych Prowincji, powtarzajcie wszystkim, że Papież ich kocha, zachęca i błogosławi z ogromną miłością.”
22 maja 1970r. o. Leonard, zaopatrzony w listy polecające do nuncjuszów apostolskich w Kongu (Zair) I Burundi oraz do biskupów w tychże krajach, wyruszył w drogę.
Podczas pobytu w Kongu doszło do bardziej szczegółowych rozmów z biskupem Wiktorem Keuppensem, ordynariuszem diecezji Kamina w Katandze. Diecezja ta odczuwała duży niedostatek misjonarzy. Biskup Keuppens nawiązał już wówczas rozmowy z franciszkanami polskimi, którzy obiecali mu przyjść z pomocą. Gotów był jednak przyjąć karmelitów, przydzielając im część swej diecezji. Proponował o. Leonardowi objęcie Małego Seminarium w Kanzenze oraz parafii w tejże miejscowości lub placówkę wśród buszu w Kafakumba, która byłaby ośrodkiem działalności w promieniu od 60 – 100 km.
W Burundi o. Leonard otrzymał dwie konkretne propozycje: od arcybiskupa Gitegi Andrzeja Makarakiza oraz od biskupa Bururi Józefa Martin. Arcbp Makarakiza ofiarował karmelitom parafię w Mbozgora, leżącą 30 km od Gitegi, liczącą ok. 40 tys. Mieszkańców, w tym ok. 27 tys. katolików i ok. 3 tys. katechumenów. Zdaniem arcybiskupa, chrześcijanie w tej parafii byli gorliwi, poganie animiści łatwo nawracali się na chrześcijaństwo, władze cywilne zaś sprzyjają dziełu ewangelizacji, którem towarzyszył wielki wysiłek dla podniesienia poziomu życia kulturalnego i społecznego.
Bp Józef Martin ofiarował karmelitom zorganizowaną już parafię w Mpindze. Dotychczas prowadzili ją Ojcowie Biali. Ogólna liczba mieszkańców parafii wynosiła ponad 57 tysięcy, z czego tylko ok. 17 tysięcy katolików. Mpinga jest położona w najuboższej części państwa i należy do najbardziej zaniedbanych pod względem religijnym. Stwarzało to bogate możliwości pracy misyjnej, charytatywnej i cywilizacyjnej. Praktycznie już podczas swego pobytu w Burundi o. Leonard zdecydował, że tę właśnie parafię obejmą karmelici polscy. 18 czerwca 1970r. podpisali obaj z bpem Martin projekt umowy między diecezją a Prowincją Polską karmelitów. Projekt przewidywał m.in. objęcie obok Mpingi drugiej parafii na terenie diecezji.
W jesieni 1970r. o. Leonard wrócił do Polski. Przedstawione wyżej propozycje zostały przedłożone Radzie Prowincjonalnej, która w dniu 10 listopada postanowiła przyjąć misje w Burundi, w diecezji Bururi. 21 stycznia 1971r. prowincjał o. Remigiusz Czech wniósł do Definitorium prośbę o pozwolenie na podjęcie pracy misyjnej przez Prowincję Polską. Definitorium udzieliło pozwolenia dekretem z 5 lutego 1971r. 17 lutego Rada Prowincjalna zdecydowała, że wyjedzie jedenastu misjonarzy. Wybrano ich spośród dwunastu zgłaszających się. Oto oni:
O. Leonard K o w a l ó w k a, ur. 3 III 1913r. w Wadowicach, szkołę średnią ukończył w Prywatnym Gimnazjum Karmelitów Bosych w Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1930, śluby zakonne złożył 4 VIII 1931r., studia teologiczne ukończył w Kolegium Międzynarodowym Karmelitów Bosych w Rzymie, święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie 15 V 1938r. przed wyjazdem na misje pracował w prowincji jako wychowawca, profesor filozofii i teologii, był również rekolekcjonistą oraz przez długie lata sekretarzem prowincjonalnym misji. Jest tłumaczem i autorem kilku dzieł ascetycznych. W 1970r. uzyskał na Uniwersytecie Laterańskim tytuł doktora teologii. Na misje wyjechał jako przełożony i organizator. W jesieni 1972r. opuścił Burundi udając się do Włoch, gdzie pracował w sekretariacie Kurii Generalnej Karmelitów Bosych w Rzymie. W roku 1975 wrócił do Polski.
O. Teofil K a p u s t a, ur. 31 X 1931r. w Gierałtowiczkach, szkołę średnią ukończył w Niższym Seminarium W Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1949, profesję zakonną złożył 29 VII 1950r., filozofię i teologię studiował w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 17 V 1958r. W roku 1970 otrzymał dyplom licencjacki z teologii na Prymasowskim Studium Życia Wewnętrznego w Warszawie. Przed wyjazdem na misje przez wiele lat był wychowawcą kleryków. W 1972r. został mianowany przełożonym misji w Burundi. W 1979r. opuścił Burundi.
O. Jan Kanty S t a s i ń s k i, ur. 27 VI 1933r. w Żabikowie k. Poznania, szkołę średnią ukończył w Poznaniu, do zakonu wstąpił w roku 1950, profesję zakonna złożył 27 VII 1951r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłański otrzymał 17 V 1958r. W roku 1962 uzyskał tytuł magistra filozofii na KUL-u . przed wyjazdem na misje był profesorem filozofii w Kolegium Filozoficznym w Poznaniu. W 1979r. opuścił Burundi…
O. Kasjan D e z o r, ur. 24 XII 1932r. w Poznaniu, szkołę średnią ukończył w Poznaniu, do zakonu wstąpił w 1950r., śluby zakonne złożył 28 VII 1951r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 26 VI 1960r. Przed wyjazdem na misje pracował w duszpasterstwie, głównie jako katecheta. W roku 1973 wyjechał z Burundi do Belgii, gdzie – za pozwoleniem kompetentnych przełożonych – pracował jako ksiądz-robotnik, skąd wrócił do Polski.
O. Klaudiusz S p y r k a , ur. 25 II 1934r. w Zawoi, jest alumnem Niższego Seminarium w Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1952, śluby zakonne złożył 30 VII 1953r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 16 VI 1962r. Przed wyjazdem na misje pracował w duszpasterstwie, głównie jako katecheta. Opuścił Burundi w 1976r.
O. Edmund W r z e s i ń s k i, ur. 3 IX 1934r. w Wierzbowicach, jest alumnem Niższego Seminarium w Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1952. Śluby zakonne złożył 17 VIII 1953r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 21 VI 1963r. Przed wyjazdem na misje pracował w duszpasterstwie. W roku 1972 wrócił do Polski.
O. Sylwan Z i e l i ń s k i, ur. 10 IV 1941r. w Wadowicach, szkołę średnią ukończył w Wadowicach, do zakonu wstąpił w 1956r., śluby zakonne złożył 25 IX 1957r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 25 VI 1965r. Studiował liturgikę na KUL-u i na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie, gdzie w 1971r. otrzymał stopień licencjata. Przed wyjazdem na misje pracował w duszpasterstwie oraz był wychowawcą młodzieży zakonnej.
O. Kamil R a t a j c z a k, ur. 30 VI 1942r. w Poznaniu, jest alumnem Niższego Seminarium w Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1961, śluby zakonne złożył 24 VII 1962r.,studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 24 V 1969r. Przed wyjazdem na misje pracował w duszpasterstwie.
O. Eliasz T r y b a ł a, ur. 7 IV 1942r. w Zawoi, jest alumnem Niższego Seminarium w Wadowicach, do zakonu wstąpił w roku 1962, śluby zakonne złożył 25 VII 1963r., studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Poznaniu i Krakowie, święcenia kapłańskie otrzymał 4 IV 1971r.
Brat Marceli S z l ó s a r c z y k, ur. 8 IX 1936r. w Brzączowicach, do zakonu wstąpił w roku 1958, śluby zakonne złożył 4 V 1959r. Przed wyjazdem na misje pracował w różnych klasztorach przede wszystkim jako szef kuchni.
Brat Sylwester S z y p o w s k i, ur. 10 III 1944r. w Męciszowie, do zakonu wstąpił w roku 1969, śluby zakonne złożył 26 VIII 1970r. W 1975r. wrócił do Polski.
Kilka miesięcy przed projektowanym wyjazdem misjonarze zebrali się w Poznaniu. Czas ten był poświęcony nauce języka francuskiego oraz przygotowaniem do podróży. 22 czerwca w kościele karmelitów bosych w Poznaniu odbyło się uroczyste pożegnanie misjonarzy. Opis tego wydarzenia zamieszczamy niżej. Nazajutrz, 23 czerwca, odjechali pociągiem z Poznania do Paryża, gdzie przez kilka tygodni kontynuowali naukę języka francuskiego. 23 sierpnia przybyli do Rzymu. W nocy z 31 sierpnia na 1 września opuścili Rzym. W samo południe, 1 września, przybyli do stolicy Burundi, Bujumbury.
Uszczuplona liczebnie grupa misyjna w Burundi została wzmocniona w roku 1974. 23 października wyjechali z Polski: o. Józef Trybała i o. Jan Ryszard Wołek. O.Józef T r y b a ła jest bratem bliźniaczym wymienionego wyżej o. Eliasza. Do zakonu wstąpił w roku 1965, śluby zakonne złożył 23 VII 1966r., a święcenia kapłańskie otrzymał 21 VI 1974r. O. Jan Wołek urodził się 5 sierpnia 1943r. w Krakowie, do zakonu wstąpił w roku 1972 jako kapłan diecezji krakowskiej (święcenia kapłańskie otrzymał 3 IV 1966r.). W roku 1975 powrócił do diecezji. Liturgiczne pożegnanie obu misjonarzy odbyło się w Kościele poznańskim karmelitów bosych 22 października. Przewodniczył ks. bp Tadeusz Etter, sufragan diecezji poznańskiej. W uroczystości wziął również udział o. Teofil Kapusta, przełożony misji karmelitańskich w Burundi.
W 1976r. wyjechali do Burundi o. Nazariusz Kwiatkowski oraz o. Bartłomiej Kurzyniec…
Do pomocy misjonarzom włączyło się również Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus. Pierwotnie nie zamierzało ono podejmować pracy na terenach misyjnych. Dopiero kapituła generalna zgromadzenia w 1969r. włączyła misja do zadań jemu właściwych. Konkretne decyzje w tej sprawie zostały podjęte w 1972r. 29 lutego dwie siostry: Julianna Jurasz i Zygmunta Kaszuba wyjechały do Francji w celu opanowania języka i przygotowania się na odpowiednich kursach do pracy misyjnej.
S. Julianna J u r a s z urodziła się w Cięcinie, w diecezji krakowskiej, 19 stycznia 1925r. Do zgromadzenia wstąpiła w 1945r. Śluby zakonne złożyła 19 lipca 1947r. Przed wyjazdem na misje pracowała jako wychowawczyni w przedszkolu, katechetka, była również kilkakrotnie przełożoną domu.
S. Zygmunta K a s z u b a urodziła się 17 sierpnia 1939r. w Pierzchni, w diecezji sandomierskiej. Do zgromadzenie wstąpiła w 1960r. Śluby zakonne złożyła 9 maja 1962r. Najpierw pracowała jako pielęgniarka, następnie w latach 1969 do 1972 studiowała na Wydziale Teologicznym KUL. We Francji, w Lyonie ukończyła kurs medycyny tropikalnej oraz przez 9 miesięcy odbywała praktykę w przychodni chorób tropikalnych. Została mianowana pierwszą przełożoną na misjach.
Obie siostry wyjechały do Burundi w grudniu 1973r. utorowały one drogę następnym.
1 Karmelici Zakonem Misyjnym
2 Karmelici Bosi w Afryce
3 Przeszłość misyjna prowincji polskiej
4 Misja w Burundi
5 Kronika pierwszego roku misji w Burundi